Onderzoek disfuncties in je programma
In hun boek Veranderkracht (2013) presenteren Ten Have c.s. een model waarmee je de veranderkracht rond een veranderproces kunt bepalen en vormgeven. Die veranderkracht wordt in hun optiek bepaald door de combinatie van vijf elementen die zij Rationale, Effect, Focus, Energie en Verbinding noemen. Die helpen in samenhang met de Context, die zich rond het model bevindt, het veranderproces te begrijpen, te hanteren en te laten werken. Zonder het model op deze plek verder te willen uitleggen, kunnen we stellen dat het sterke verwantschap vertoont met de zeven activiteiten die wij hebben onderscheiden onder programmeren.
Aan de hand van het model definiëren Ten Have c.s. zogenaamde disfuncties. Dat zijn uitingen van het ontbreken of verkeerd ingevuld hebben van een of meer van de elementen in het model. Voor het bepalen van de robuustheid van een programma zijn die disfuncties eveneens interessant en bruikbaar. Ze geven namelijk zicht op de potentiële slaag- en faalfactoren van een veranderproces en daarmee van een programma.
Daarom hebben we een eigen doorvertaling gemaakt van de namen van de elementen naar de onderdelen van een programma, zonder daarbij overigens het model al te veel geweld aan te willen doen:
- Rationale: deze wordt gevormd door de historie, context, aanleiding en ambitie; de programmavisie
- Effect: hieronder vallen de doelen, baten en resultaten en tevens de inspanningen (interventies)
- Focus: deze bestaat uit de condities die het programma ondersteunen of tegenwerken
- Energie: hiertoe behoren met name de middelen en het vermogen van de organisatie
- Verbinding: deze wordt gevormd door de programmastrategie, als brug tussen ambitie en aanpak
- Context: het vertrekpunt voor het programma; dit element is wat ons betreft onderdeel van rationale
Wat is nu kenmerkend voor de situatie wanneer een element afwezig is of verkeerd is ingevuld? Op basis van de voorbeelden van Ten Have c.s. hebben we een uitwerking voor programma’s gemaakt.
|
|
Afwezig |
Kenmerken (voorbeelden) |
Verkeerd |
Kenmerken (voorbeelden) |
|
Rationale |
Disoriented |
Geen idee wat de feiten zijn Navelstaren of bijziendheid Gebrek aan inspiratie en visie Als een kip zonder kop |
Disagreement |
Onhaalbare vergezichten Verkeerde redenen Te veel hoofd, te weinig hart Overmaat aan opgaven |
|
Effect |
Disbenefited |
Geen duidelijke voordelen Onheldere consequenties Geen gevoel van noodzaak Gebrek aan eigenaarschap |
Disadvantaged |
Meer kosten dan baten Te optimistische schattingen Vooral kortetermijndenken Willen houden wat je hebt |
|
Focus |
Distracted |
Steeds veranderende strategie Geen goed voorbeeldgedrag Routine gaat voor programma Rigide structuren en systemen |
Disapproved |
Onhandige systemen Te veel focus op resultaten Tegenwerkende processen Gebrek aan ruimte |
|
Energie |
Disabled |
Geen kennis van programma’s Uitgebluste medewerkers Geen financiële middelen Angst in de organisatie |
Disengaged |
Lage bereidheid Ontevredenheid Te weinig financiële middelen Cynisme in de organisatie |
|
Verbinding |
Disconnected |
Losse doelen en inspanningen Geen programmastrategie Gebrek aan prioriteiten Mismatch met organisatie |
Disassembled |
Onduidelijke samenhang Eenzijdigheid in denken Onvoldoende afstemming Uiteenlopende belangen |
Aan de hand hiervan kun je de onderzoeken waar het mogelijk nog aan schort. Naast deze disfuncties onderscheiden Ten Have c.s. overigens nog meer verschijningsvormen, bijvoorbeeld wanneer twee of drie elementen ontbreken.
Ga voor meer informatie over dit onderwerp naar het hoofdstuk Programmeren.