Regievoering met of zonder opdrachtgeven

In zijn boek Regievoering zonder macht (2013) beschrijft onze zeer gewaardeerde collega Hans Licht de programmamanager als een regisseur zonder macht. De programmamanager die wel verantwoordelijk is voor doelrealisatie, maar die het vooral niet moet hebben van 'macht over' en des te meer van 'macht tot' (naar Kahane). Met andere woorden, niet van directieve sturing (met gebruikmaking van bv sanctiemacht) maar van gerichte beïnvloeding (inspireren, verbinden, enthousiasmeren, en dergelijke).

Regisseur als één van drie of vier sturingsvormen

De regisseur is één van de drie vormen die Hans en co onderscheiden qua sturingsvormen binnen Programmatisch Creëren. Net zoals wij ook niet één sturingsvorm hebben, maar vier sturingsvormen onderscheiden voor de programmamanager. Wij komen op vier uit, omdat we het onderscheid langs andere dimensies doen dan de collega's van Programmatisch Creëren. Wij kiezen voor de dimensies 'invloed op doelen stellen' en 'invloed op realiseren', zij voor 'operationele bevoegdheden' en 'budget'. 

Hoe dan ook komen we beide tot de conclusie dat er een rol is voor de programmamanager die we eerder (programma)regisseur zouden noemen dan programmamanager. De beschrijving van Hans in Regievoering zonder macht levert veel interessant materiaal op om deze rol kleuring en invulling te geven. Wat dat betreft veel complimenten voor deze uitgebreide typering! En toch, hoewel we beide voor hetzelfde woord – regisseur – kiezen, zijn de invullingen van beide vormen niet helemaal gelijk. Dit verdient verheldering.

Opdrachtgever van inspanningen?

Hans beschrijft de programmamanager – in de regievariant – als iemand die een opdrachtgevende rol heeft. Hij is verantwoordelijk voor het realiseren van de veranderopgave. 'Deze formele verantwoordelijkheid creëert vanzelfsprekend een opdrachtgevende positie naar de projectleiders en lijnmanagers die onderdelen van het programma uitvoeren.' (p.73) Tegelijkertijd beschrijft hij de regisseur als iemand die geen aansturing doet op de uitvoering van de projectenportfolio (schema p. 72). Dat is eigenlijk een vreemd combinatie, want hoe kun je opdrachtgever zijn en geen aansturing doen?

Op dit punt verschillen wij dan ook van inzicht. In onze optiek is de regisseur geen opdrachtgever van de inspanningen. Het operationeel aansturen van de projectleiders en trekkers van andere activiteiten ligt bij de managers van de permanente organisatie, die tevens budgethouder zijn. De regisseur focust vooral op de doelen en het bepalen van de goede inspanningen. Het daadwerkelijk aansturen en tot realisatie laten komen, laat hij in zekere zin los en over aan de managers. Dit brengt een meer strategische, doelgerichte focus in de organisatie, maar laat de aansturingslijnen verder in tact. 

Hiërarchische directieve sturing door de programmamanager?

Hans wekt in zijn boek de indruk dat in de aanpakken voor project- en management zoals die ontwikkeld zijn door Twynstra Gudde wordt uitgegaan van hiërarchische sturing door de project- respectievelijk programmamanager richting een projectteam of projectleiders. Dat is niet juist en verdient toelichting.

Wij hebben altijd een helder onderscheid gemaakt tussen hiërarchische, operationele en functionele invloed of sturing, zoals we ook in Werken aan Programma's wederom doen. Zelden is de programmamanager degene die hiërarchisch stuurt. Als hij stuurt op de uitvoering, dan is dit overwegend van operationele aard. En zo hoort het ook te zijn, vanuit de gedachte dat een programma 'slechts' een tijdelijke hulpconstructie is.

In sommige gevallen kan een programmamanager overigens wel een hiërarchische aansturingsrelatie hebben, maar dat is alleen in programma's waarin projectleiders of anderen in dienst zijn van het programma, zoals bijvoorbeeld bij een zelfstandige programmaorganisatie het geval kan zijn. Onlangs kwamen we dat nog tegen bij een groot programma in een ziekenhuis, maar dit is eerder uitzondering dan regel.

Hoe dan ook vind ik het boek zeker een aanrader voor degenen die meer te weten willen komen over regievoering!